Ulusunuz hakkında ne düşünüyorsunuz? Başkaları ülkenizi eleştirdiğinde kızıyor musunuz? Ülkenize daha fazla söz hakkı verilse dünya daha iyi bir yer olurdu kanısında mısınız? Ülkenizin otoritesinin daha fazla tanınmasını mı istiyorsunuz?
Sosyal psikologlar bu sorulara ‘evet’ cevabı verenlerin milliyetleri konusunda “kolektif narsisizm” belirtileri gösteriyor olabileceğini söylüyor. Bunu tespit etmek için Kolektif Narsisizm Testi bile var.
Narsisizmin psikolojik olarak bireyde ne şekilde ortaya çıktığını az çok biliyoruz. Dışarıdan bakınca fazlasıyla kendisine güvenen, gösterişli olan bu insanlar aslında kolay incinebilen, muhtaç insanlardır.
Ama kolektif narsisizm daha farklıdır: İster çete, ister dinsel ya da ulus düzeyinde olsun, kişi mensup olduğu grubun üstünlüğüne inanır; ama öte yandan derinde bir yerde grubun prestiji konusunda şüpheleri vardır ve bu yüzden başkalarının bu üstünlüğü kabul etmesini ister.
Kolektif narsisizmi insanın kendi ülkesiyle gurur duymasından ayıran şey işte bu “kırılganlık”tır. Bireysel narsisizmi sağlıklı bir özsaygıdan ayıran da aynı şeydir.
Test nasıl yapılıyor?
Psikologlar kolektif narsisizmi “İçkin Bağlantı Testi” (Implicit Association Test, IAT) ile ölçüyor. Bu testte farklı tuşlara basarak bir kelimenin hangi kategoriye ait olduğuna karar veriliyor.
Burada temel tez şu: Kendimizle bağlantılı kategorileri gösteren tuşlara basarken daha çabuk davranıyoruz. Örneğin özsaygınız yerindeyse, hem pozitif kelimeleri hem de kendinizle ilgili kelimeleri ifade eden tuşa daha hızlı basıyorsunuz.
Bu testin kolektif narsisizme nasıl uygulandığını gösteren bir örnek verecek olursak, kolektif narsisizm belirtisi gösteren Polonyalılar, Polonya ile ilgili sembolleri pozitif kelimelerle ilişkilendirme konusunda ortalamadan yavaş davranıyordu.
IAT testinin yorumlanması konusu tartışmalı olmakla birlikte, elde edilen bulgular Polonyalı kolektif narsistlerin kendi uluslarını pozitif değerlendirmediğini ortaya koyuyordu. Bu insanların kendi ülkelerinin değerini başkalarının ağzından duymaya bu kadar çok ihtiyaç hissetmesi bundandı.
Kolektif narsisizmin bazı özellikleri, kişisel yetersizlik duygusunu gidermek amacıyla da ortaya çıkabilir; tıpkı bireysel narsistlerin kendi endişelerini örtmek için olduklarından daha önemli görünme çabasında bulunmaları gibi.
Kent Üniversitesi’nden Aleksandra Cichocka, hayatını kontrol altında tutma konusunda sorunu olanların kolektif narsisizme daha kolay başvurabileceğini belirtiyor. Deneklerden hayatlarını kontrol altında tutmadıkları dönemleri düşünmeleri istendiğinde kolektif narsisizm puanları daha yüksek, tersi durumda ise daha düşük çıkıyordu.
Komplo teorilerine yatkınlık
Kolektif narsisizm olgusu yeni bir şey değil. İlk kez 1930’larda psikanalist Erich Fromm ile sosyolog Theodor Adorno tarafından ileri sürülmüştü. Günümüzdeki siyasi altüst oluşlar bu kavrama ilgiyi artırdı.
Cichocoka’nın araştırma ortağı Agnieszka Golec de Zavala, kolektif narsistlerin Donald Trump ya da Brexit için oy kullanma ihtimalinin daha yüksek olduğunu belirtiyor.
Kolektif narsistler komplo teorilerine inanmaya daha yatkındır. Zavala ve Cichocka tarafından yapılan ve geçen yıl yayımlanan başka bir araştırmada, kolektif narsisizm özellikleri konusunda yüksek puan alan Polonyalıların, 2010’daki Smolensk uçak kazasının Rusya le bağlantılı olduğuna inandıklarını gösteriyordu.
Araştırmacılar kolektif narsisizmin ülkeler arası düşmanlıkları körükleyebileceği uyarısında bulunuyor. Zira onlar gruplarının küçük düşürüldüğü hissine kapılırsa intikam peşinde koşmaya daha yatkınlar.
İntikam duygusu
Geçen yıl yapılan bir araştırmada, kolektif narsisizm konusunda yüksek puan kaydeden Türk deneklerin, Türkiye’nin Avrupa Birliği’ne alınmamasını milli bir utanç olarak görmesi ve AB’nin yaşadığı ekonomik sorunlardan zevk alması ihtimalinin daha yüksek olduğu görüldü.
Aynı şekilde kolektif narsisizmi yüksek Portekizliler AB’nin dayattığı kemer sıkma politikalarından Almanya’yı sorumlu tutuyor ve onu tehdit olarak görüyor, Almanlara misillemede bulunma fırsatını yakalamanın hoşlarına gideceğini söylüyordu.
ABD’de yapılan başka bir araştırmada ise kolektif narsisizm puanı yüksek öğrencilerin, başka ülkelere karşı askeri saldırıları destekleme oranının da daha yüksek olduğu görülüyordu.
Kabul görme arzusu
Fakat kolektif narsisizmin diğer milli gurur hislerinden farklı olduğunu belirtmek gerekir. İnsanın kendi ülkesiyle ilgili pozitif duygular taşımasının birçok yararı olabilir.
Cichocka, insanın kendisini daha büyük bir grubun parçası olarak görmesinin olumlu olduğunu söylüyor. Bu durumda grubun genel yararı için bir şeyler yapması ona daha anlamlı gelecektir. Ayrıca sağlıklı bir yurtseverlik başka uluslara karşı daha toleranslı ve anlayışlı davranmaya yol açar.
Kolektif narsisizmi bunlardan ayıran şey ise savunmacı ve paranoyak özelliği ile başkalarından kabul görme arzusudur.
Kolektif narsisizm konusunda yapılan araştırmalarda çeşitli psikolojik ve sosyolojik etkenlerin tek tek incelenmesi söz konusudur. Gerçek hayatta ise her şey daha karmaşık olduğu gibi inanç ve tavırlarımız zamanla değişebilir de.
Bu şerhleri de göz önünde bulundurarak siyasi yelpazenin neresinde olursa olsun herkesin bu sonuçları dikkate alması gerekir. 2016’da yaşadığımız olayları gösterge olarak alırsak, az bilinen bu kolektif narsisizm olgusu hakkında daha çok şey işitiriz gibi görünüyor.
Christian Jarrett
BBC Future
www.bbc.com
